Bağımlılığın Beyne Etkisi

Bağımlılık durumunda insan, iradesini kullanamaz, duygu ve düşüncelerini kontrol etmekte zorlanır. Bunun nedeni aslında somutta beynin yapısının bağımlılıkla beraber oldukça değişmesidir.

Beyin, hayatta kalmayı sağlayan davranışları (yemek yemek, su içmek, sosyalleşmek gibi) bizi “ödüllendirerek” teşvik eder. Bu ödül, beynin ödül sistemi olarak bilinen Ventral Tegmental Alan’ dan Nucleus Accumbens’e uzanan ve beynin ödül yolu olarak adlandırılan bir otoyolda dopamin adlı kimyasalın salınmasıyla hissedilir.

Bağımlılık yapıcı maddeler bu sistemi hileli yollarla ele geçirir. Doğal ödüller ılımlı bir dopamin artışı sağlarken, uyuşturucu veya alkol gibi maddeler bu artışı çok daha güçlü ve ani bir şekilde tetikler. Beyin bunu “Bu madde, hayatta kalmanız için yemekten ve sudan daha önemli!” mesajı olarak algılar. İşte bu “süper ödül” etkisidir.

Beyin Bu Duruma Nasıl Uyum Sağlar?

Beyin, sürekli ve aşırı dopamin bombardımanına uyum sağlamak zorunda kalır. Bunu yapmak için:

• Dopamin reseptörlerinin sayısını azaltır.
• Dopaminin etkisini sönümler.

Sonuç olarak kişi, aynı “keyif” hissini yaşayabilmek için daha fazla maddeye ihtiyaç duyar. Buna tolerans denir. Daha da kötüsü, doğal zevkler -bir arkadaşla kahkahalar atmak, lezzetli bir yemek yemek, müzik dinlemek- artık yeterli dopamin salgılatamaz ve kişiye “sıkıcı” gelmeye başlar. Madde, hayatın tek “zevk” kaynağı haline gelir.

Bağımlılığın Öğrenme Boyutu

Bağımlılık sadece kimyasallarla ilgili değildir; öğrenme ve hafıza da işin içine girer. Beynin amigdala ve hipokampus bölgeleri, maddeyle ilişkili ortamları, duyguları ve kişileri güçlü bir şekilde hafızaya kaydeder.

Bir süre sonra, maddeyle ilgili bir ipucu -örneğin bir içki bardağı görmek, eski bir arkadaşla karşılaşmak ya da stresli hissetmek- beyinde bir dopamin dalgası tetikler. Bu da şiddetli bir madde arama dürtüsüne (craving) yol açar. Bu dürtü, bilinçli bir istekten çok, otomatik ve güçlü bir fizyolojik tepkidir.

Beynin CEO’su: Prefrontal Korteks

Belki de bağımlılıktaki en kritik değişikliklerden biri, beynin CEO’su olan prefrontal kortekste meydana gelir. Bu bölge; karar verme, dürtü kontrolü ve sonuçları değerlendirme gibi yüksek zihinsel işlevlerden sorumludur.

Kronik madde kullanımı, bu bölgedeki nöron bağlantılarını zayıflatır. Bu bölgenin “Dur!” sinyalini gönderme yeteneğini bozar. Yani kişi, madde kullanmanın zararlı olduğunu bilse bile, limbik sistemden gelen “AL!” dürtüsü artık çok daha güçlüdür.

İrade bir seçim meselesi olmaktan çıkar, çünkü biyolojik donanım (beyin) hasar görmüştür.

Zamanla, madde kullanımının amacı değişir. Artık “zevk almak” için değil, kendini “normal” hissetmek veya yoksunluk denen son derece tatsız duygulardan (anksiyete, depresyon, huzursuzluk) kaçmak için kullanır.

Beynin stres sistemleri aşırı aktif hale gelir ve madde, bu negatif duygu durumdan kurtulmanın tek yolu olarak görünür.

Değişen Bir Beyin, Umut Veren Bir Esneklik

Bağımlılık, beynin ödül, motivasyon, hafıza ve kontrol merkezlerinde derin ve kalıcı değişikliklere yol açan bir hastalıktır. Bu nörobiyolojik perspektif, bağımlı bireylerin neden sadece “istemekle” iyileşemeyeceğini açıklar. Neyse ki, beyin plastiktir -esnektir. Doğru tedavi, destek ve zamanla bu hasarın bir kısmı onarılabilir ve beyin yeniden sağlıklı işleyişe doğru yönlendirilebilir.